Oświecenie.

Strona główna » Matura cd » Ściągi z polskiego wypracowania z polskiego » Wypracowania z polskiego - spis »

Wypracowanie to zostało zamieszczone automatycznie poprzez przekonwertowanie plików DOC na TXT. Skutkiem czego niektóre wypracowania są zamieszczone w nieestetyczny sposób za co bardzo przepraszamy wiąże się to z brakiem tabel i formatowania tekstu w plikach txt jak to ma miejsce w oryginalnych plikach doc zamieszczonych na płycie. Zamieszczone wypracowanie jest jedynie elementem informacyjnym i potwierdzającym wielkość naszego zbioru.

Poniżej przedstawione jest jedynie początkowa część wypracowania
znajdującego się na matura cd.
Oczywiście nie przedstawiamy całości
w celu zabezpieczenia się przed kopiowaniem.

Oświecenie. Oświecenie – charakterystyka wstępna. 1. Oświecenie – prąd kulturowy, który rozwinął się w krajach europejskich w wieku XVIII nazywany również „wiekiem filozofów” (nazwa owego prądu pochodzi od rozumu uznanego za naturalne światło torujące drogi ludzkiemu poznaniu). 2. Holandia, Anglia, Francja jako kraje, w których najwcześniej pojawiły się hasła oświecenia (dało się owo zauważyć już w wieku XVII, ale ich rozwój i wzrost popularności nastąpiło dopiero w wieku XVIII). 3. Filozofowie i uczeni wieku XVII, na których teoriach bazowali ideologowie doby oświecenia: Rene Descartes [dekar] zwany Kartezjuszem, twórca powiedzenia „cogito ergo sum” – „myślę, więc jestem”; Izaak Newton; Franciszek Bacon; John Locke [lok]; Baruch Spinoza. 4. Podstawowe teorie i założenia oświeceniowego światopoglądu oraz ideologii: a) racjonalizm, którego twórcą był Kartezjusz; traktował rozum jako jedyne źródło wiedzy i kryterium prawdy (od łac. ratio – rozum), b) empiryzm (gr. empeira – doświadczenie), którego twórcą był Franciszek Bacon – podkreślał najistotniejszą rolę zmysłów i doświadczenia w poznaniu świata, teoretykiem tego kierunku był J. Locke– twórca sensualizmu – porównywał on nowo narodzonego człowieka do czystej tablicy (łac. tabula rasa), na której dopiero doświadczenie i życie zapisze określone treści, c) deizm (łac. deus – Bóg) –jego zwolennicy uważali, że Bóg wprawdzie stworzył świat ale nie ma wpływu na jego dalsze losy, d) ateizm (z gr. a.– przeczenie, theos –Bóg) wykluczał możliwość istnienia Boga, e) utylitaryzm (z łac. utylitas- korzyść, porządek) preferował praktyczny stosunek do spraw życia, za najważniejszy cel działania uznając dobro jednostki, społeczeństwa w myśl hasła „Największe szczęście największej liczby ludzi”, f) humanitaryzm – uwypuklający wartość i godność człowieka, propagujący ideę równości i sprawiedliwości, g) optymizm związany z eksponowaniem wiary w człowieka jako istotę wolną i rozumną, h) irracjonalizm, który rozwinął się w drugiej połowie XVII w. na bazie protestu przeciwko dominacji rozumu; jego zwolennicy głosili, że rzeczywistość jest niedostępna w poznaniu rozumowemu, uwypuklali wartość instynktu i intuicji czyli rodzaje przeczucia. 5. Przewodnictwo kulturalne Francji w Europie XVIII w. (Paryż uważany był nawet za stolicę kulturalną Europy i wynikająca z tego faktu największa liczba wybitnych twórców ideologii oświecenia w tym kraju). 6. Najwybitniejsi reprezentanci francuskiego oświecenia: a) Wolter – Franciszek Maria Arduet [aruet], autor takich dzieł jak „Słownik filozoficzny”, „Listy o Anglikach”, powiastek filozoficznych : „Zadyg”, „Kandyd”, współtwórca encyklopedii francuskiej, b) D. Diderot [didro], J. d’Alamambert [dalambert] współtwórcy wielkiej encyklopedii francuskiej nazwanej „Słownikiem rozumowym nauk, sztuk i rzemiosł”, c) J.J. Rousseau [russo]- twórca sentymentalizmu w literaturze, zwolennik powrotu do natury. 7. Gatunki literackie uprzywilejowane w dobie oświecenia: powieść, komedia, dramat mieszczański. 8. Powstanie w architekturze oświecenia, a przede wszystkim w sztuce nowego stylu zwanego rokoko cechującego się zwracaniem szczególnej uwagi na dekorację wnętrz (najwybitniejszym zabytkiem tego stylu jest drezdeński Zwinger). Podłoże rozwoju oświecenia w Polsce. 1. Zdecydowanie odmienny w porównaniu z krajami zachodnioeuropejskimi charakter oświecenia w Polsce uwarunkowany faktem, że jego ideologami byli nie mieszczanie (nie posiadali żadnych praw politycznych) ale szlachta. 2. Podział polskiego oświecenia na cztery okresy, z których pierwszy otwiera 1730, a ostatni zamykał się datą 1822; rozkwit nastąpił w czasie panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. 3.Występujący tylko w polskim oświeceniu okres prekursorski przypadający na lata 40 XVIII w. 4. Najwybitniejsi reprezentanci tego okresu: a) Stanisław Leszczyński autor dzieła pt. „Głos wolny, wolność ubezpieczających, dwaj bracia biskup Józef i Jędrzej Załuscy, którzy podarowali narodowi polskiemu zbiór biblioteczny składający się ze 180 tyś. tomów, w późniejszym czasie został on przekazany Komisji Edukacji Narodowej, liczył 400 tyś. tomów i został nazwany Biblioteką Załuskich, c) Stanisław Konarski. 5. Zasługi St. Konarskiego docenione przez króla St. Poniatowskiego przyznaniem mu medalu z napisem „sapere auso” („temu, który ośmielił się być mądrym”): a) napisanie dzieła pt. „O skutecznym rad sposobie”, w którym domagał się on przeprowadzenia reform politycznych i społecznych (przede wszystkim zniesienia „liberum veto” i wolnej elekcji), b) domaganie się dbałości o czystość ojczystego języka w takich utworach: „O poprawie wad wymowy”, „O sztuce poprawnego myślenia, koniecznej w sztuce dobrego mówienia”, c) zapoczątkowanie procesu reformowania polskiego szkolnictwa, d) założenie w 1740 r. szkoły dla synów szlacheckich o nazwie Colegium Nobilium, e) popularyzowanie wartości uczuć patriotycznych w napisanej dla teatrzyków szkolnych tragedii „Empaminody”. 6. Rozkwit polskiego oświecenia przypadający na okres panowania króla S.A. Poniatowskiego, który nie odegrał wprawdzie pozytywnej roli politycznej ale przyczynił się w znacznym stopniu do podniesienia poziomu kulturalnego w kraju. 7. Przejawy kulturotwórczej działalności tego władcy i królewskiego dworu: a) przebudowanie zamku królewskiego zbudowanie tzw. pałacu na wodzie w Łazienkach, b) założenie pierwszego w Polsce teatru publicznego w roku 1765, c) organizowanie słynnych obiadów czwartkowych, które miały charakter zebrań literackich, d) założenie w roku 1765 Szkoły Rycerskiej nazwanej „Korpusem Kadetów” (pierwszym jej komendantem był książę Adam Czartoryski, który ułożył „ Katechizm moralny uczniów Korpusu Kadetów,” zaś hymnem tej szkoły stał się „Hymn do miłości ojczyzny” napisany przez Krasickiego, e) sprowadzenie do Polski artystów obcego pochodzenia tj. malarz Canaletto, czy portrecista Baciarelli. 8. Pierwsze polskie czasopismo – „Merkuriusz Polski Ordynacyjny” wydany w roku 1661 w Krakowie i w Warszawie. 9. Czasopisma wydawane w dobie oświecenia: a) „Monitor” wzorowany na angielskim „Spektatorze” (plan tego czasopisma ułożył I. Krasicki), b) „Zabawy przyjemne i pożyteczne”, c) „Gazeta warszawska”, d) „Gazeta narodowa i obca”. 10. Zapoczątkowanie procesów reformowania polskiego szkolnictwa przez St. Konarskiego, członka zakonu pijarów. 11. Powołanie w roku 1773 Komisji Edukacji Narodowej – pierwszego w Polsce i na świecie ministerstwa oświaty ( oddano jej do dyspozycji dobra skonfiskowane zakonowi Jezuitów). 12. Zasługi KEN w dziedzinie rozwoju polskiego szkolnictwa: a) wprowadzenie do szkół języka polskiego jako wykładowego, b) zastąpienie pamięciowej metody nauczania poglądową, c) zorganizowanie sieci szkół elementarnych, umożliwianie nauki dzieciom chłopskim i mieszczańskim, d) organizowanie procesu wychowania zgodnie z hasłem „ucznia sposobnym uczynić do tego aby jemu było dobrze i z nim było dobrze”, e) działanie w myśl zasady „stworzyć naród przez wychowanie publiczne”, f) wprowadzenie do szkół przedmiotów praktycznych jak np.: rolnictwo, g) podporządkowanie szkolnictwa dwóm reformowanym szkołom wyższym (Akademii Krakowskiej, którą reformował Hugo Kołątaj i Akademii Wileńskiej przez Marcina Poczbuta Odlowickiego), h) powołanie Towarzystwa Do Ksiąg Elementarnych; w ramach działalności wznowiono edycję dzieł Kochanowskiego zaś Onufry Kopczyński opracował i wydał „Gramatykę dla szkół narodowych”. Życie i twórczość Ignacego Krasickiego. 1. I .Krasicki urodzony w Dubiecku nad Sanem w roku 1735, a zmarł w Berlinie w 1801 roku, jako najwybitniejszy przedstawiciel literatury polskiego Oświecenia. 2. Twórczość tego poety: a) bajki, satyry, b) poematy heroikomiczne: „Myszeida”, „Monachomochia”, „Antymonachomachia”, c) powieści –„Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”, „Pan Podstoli”, d) rodzaj podręcznej encyklopedii zatytułowanej „Zbiór potrzebniejszych wiadomości” e) pierwsza w Polsce historia literatury powszechnej i polskiej wydana pt. „O rymotwórstwie i rymotwórcach”. 3. Bajka jako gatunek literacki szczególnie popularny w dobie oświecenia, ze względu na jej dydaktyczny charakter (za twórcę tego gatunku uważa się gr. poetę Ezopa). 4. Wydanie bajek napisanych przez I. Krasickiego w dwóch zbiorach: a) „Bajki i przypowieści” –zbiór składający się ze 107 utworów (krótkich, epigramatycznych), b) „Bajki nowe” –zbiór składający się z 72 utworów o charakterze narracyjnym (został on wydany już po śmierci poety). 5. Bajka- gatunek literacki z pogranicza epiki i liryki mające najczęściej charakter alegoryczny, gdyż wady ludzkie zostały w nim przedstawione pod postacią zwierząt; zakończony jest puentą zawierającą morał. 6. Poprzedzenie pierwszego zbioru bajek wierszem pt. „Do dzieci”; pomimo to polski poeta Mieczysław Jastrun napisał, że są to: „Bajki- lecz dla dorosłych drani, nie dla dzieci”. Dydaktyczny charakter bajek I. Krasickiego. 1. „Wstęp do bajek”. 1. Podanie całego szeregu przykładów nieprawdopodobnego zachowania się ludzi (młody człowiek zawsze zachowuje się poważnie, autor cieszący się z cudzej sławy, minister myślący wyłącznie o dobrze ogółu, nie zaś o własnych korzyściach). 2. Sugestia, że podobnie jak owych nieprawdopodobnych form zachowania, nie należy traktować dosłownie treści bajek ale doszukiwać się w nich głębszego, ukrytego sensu. „Szczur i kot”. 1. Lapidarny opis przykrej przygody szczura siedzącego na ołtarzu podczas nabożeństwa pyszniącego się tym, że dymy kadzideł unoszą się na jego cześć (nie zauważył w porę kota, który go udusił). 2. Przestroga przed przesadną pychą eliminującą ostrożność i nie pozwalającą w porę dostrzec niebezpieczeństwa. „Ptaszki w klatce”. 1. Dialog dwóch czyżyków, z których starszy opłakiwał konieczność przebywania w klatce, młody natomiast, już w tej klatce urodzony i wolności nie znający sprzeciwiał się takiej ocenie sytuacji, gdyż uważał, że mają lepsze wygody niż w polu. 2. Bezpośrednie nawiązanie w morale utworu do sytuacji politycznej Polski znajdującej się w niewoli i związanych z tym uczuć Polaków („Jam był, wolny dziś w klatce - i dlatego płaczę”) „Filozof”.1. Charakterystyka filozofa zbyt pewnego swoich poglądów i odrzucającego wiarę w Boga do momentu, gdy sam zachorował i zagroziła mu perspektywa śmierci. 2. Uwypuklenie słuszności powiedzenia „Jak trwoga to do Boga”. „Dewotka”. 1. Nacechowany ironią sposób prezentacji dewotki, która w trakcie modlitwy w czasie słów „ …i odpuść nam winy, Jako i my odpuszczamy”, biła bez litości swoją służącą za jakieś błahe przewinienie. 2. Krytyka fałszywej pobożności i określona rozdźwiękiem między nakazami wiary, a sposobem ich wcielania w praktykę życiową. „Jagnię i wilcy” 1. Obraz losu jagnięcia spotkanego w lesie i pożartego przez wilki pomimo protestów z jego strony. 2. Zawarta w puencie utworu refleksja, że bezwzględna siła góruje często nad prawem (jest to wyrażone motywacją swojego postępowania przez wilki „Smacznyś, słabyś i w lesie!”). „Groch przy drodze”. 1. Opis starań gospodarza usiłującego zapobiec zjadaniu grochu przy drodze przez przechodniów (ich skutkiem było to, że nie tylko groch był zjedzony, ale także zdeptane żyto). 2. Przestroga przed daleko posuniętą ostrożnością, która czasami może przynieść skutki odwrotne do zamierzonych. „Malarze”. 1. Prezentacja krańcowych warunków życia dwóch malarzy portrecistów, z których ten naprawdę utalentowany żył w biedzie, ponieważ malował podobne twarze, zaś drugi pozbawiony talentu był bogaty, ponieważ upiększał rysy portretowanych. 2. Skrytykowanie próżności ludzi chcących się na portretach widzieć piękniejszymi niż w rzeczywistości, potępienie nieumiejętności dostrzegania i doceniania także prawdziwego. „Kruk i lis”. 1. Obraz przykrej przygody kruka, który omamiony pochlebstwami i przyjmujący je bezkrytycznie chciał mu również zaprezentować walory głosu, w związku z czym otworzył dziób i wypuścił olbrzymi kawałek sera, który to lis porwał i uciekł. 2. Przestroga przed bezkrytycznym przyjmowaniem pochlebstw, które może doprowadzić do ośmieszenia i strat. „Pasterz i owce”. 1. Opis wspólnego żalu pasterza i owcy wywołanego pożarciem jagnięcia przez wilki, a skomentowanym przez dwie kozy, z których jedna chwaliła człowieka za jego pozytywny stosunek do zwierząt, a druga realistycznie i trafnie określiła przyczynę jego żalu. 2. Danie wyrazu przekonania, że tam gzie w rachubę wchodzą korzyści i interesy nie można liczyć na szczerość co podkreślają słowa kozy oceniającej postawę pasterza: „Nie płacze jagnię on mięsa pragnie”. Krytyka wad szlachty w satyrach I. Krasickiego. 1. Pojawienie się satyr jako odrębnego gatunku literackiego już w starożytności w literaturze rzymskiej (za jej mistrza uważa się Horacego). 2. Satyra utwór krytykujący i ośmieszający wady, pełniący także funkcję publicystyczną z uwagi na aktualność podejmowanych w niej problemów obyczajowych, społecznych i kulturalnych. 3. Szczególna popularność satyr w dobie oświecenia związana z dążeniami najbardziej rozumnej części społeczeństwa do wychowawczego oddziaływania na rodaków. 4. Napisanie przez I. Krasickiego 22 satyr zebranych w dwóch zbiorach (pierwszy z nich poprzedzony był satyrą „Do króla”). 5. Piętnowanie w tych utworach najczęściej spotykanych wad społeczeństwa, głównie zaś szlachty: a) jej bezmyślnego naśladowania cudzoziemskich wzorców hulaszczego trybu życia, b) wyzysku i pogardliwego stosunku do reprezentantów warstw niższych, c) płycizny intelektualnej i pijaństwa. „Świat zepsuty”. 1. Utwór mający charakter wprowadzenia do treści wszystkich satyr, w których jak zapowiada autor będzie piętnował: a) nieodpowiednie zachowanie się młodzieży, b) hipokryzję, czyli zakłamanie starszych, c) okradanie ojczyzny, d) upadek obyczajów. 2. Stwierdzenie autora, że on te wszystkie nieprawidłowości będzie bezwzględnie piętnował niezależnie od tego jak wrogo będą reagować atakowani („Niech się miota złości na cię i chytrość bezczelna – Ty mów prawdę, mów śmiało, satyro rzetelna”). 3. Przeciwstawienie się w dalszych wersach satyry wyidealizowanego nieco obrazu przeszłości, w której Polacy wykazywali się takimi cnotami jak: prostota, szlachetność, pobożność, respektowanie dobrych obyczajów, a prawdziwe wartości zostały zastąpione stwarzaniem pozorów na skutek czego współcześni nie są godni imienia następców wielu przodków. 4. Uznanie wad szlachty, a przede wszystkim wewnętrznego rozprężenia za najważniejszą przyczynę upadku ojczyzny. 5. Zawarta w końcowych wersach zapowiedź ostatecznej klęski kraju porównanego do okrętu, któremu grozi zatonięcie w czasie burzy przy jednoczesnym wezwaniu skierowanym do rodaków, aby bronili swej ojczyzny i nie dopuścili do jej ostatecznej klęski. „Do króla”. 1. Utwór o charakterze dydaktycznym otwierający zbiór satyr I. Krasickiego. 2. Ocena króla Stanisława Augusta dokonana nie przez samego autora, ale z punktu widzenia najprzychylniejszej mu szlachty skłonnej do utożsamiania zalet króla z wadami (utwór ma więc charakter zręcznego panegiryku, czyli utworu pochwalnego nie zaś prawdziwej satyry). 3. Zalety Stanisława Augusta Poniatowskiego traktowane przez szlachtę jako wady: a) szlachecki, a nie królewski rodowód (powodowało to, że równa mu stanem szlachta nie chciała okazywać mu czci : „Nim powie najjaśniejszy pierwej się zakrztusi”, b) polska, a nie obca narodowość, c) dbałość o rozwój nauk i handlu, dążenie do uszczęśliwienia kraju, d)młody wiek wykluczający w myśl tendencyjnych przekonań szlachty rozum i powagę w postępowaniu, e) otoczenie się ludźmi, zamiłowanie do czytania książek, f) dobroć i łagodność w stosunku do poddanych. „Pijaństwo”. 1. Ujęcie satyry w formę dramatyczną przeplataną elementami epickimi (obok dialogu występuje opowiadanie i przemówienie). 2. Treść utworu – dialog dwóch szlachciców, z których jeden opowiadał drugiemu jak się upił na imieninach swojej żony, a następnego dnia pił z sąsiadem; podochoceni winem szlachcice łatwo podejmowali decyzje ekonomiczno-polityczne o zasięgu ogólno państwowym, dokonywali też oceny wartości poszczególnych władców; ich dyskusja zakończyła się kłótnią, potem bójką, której kres położyła dopiero interwencja służby, zaś opowiadający szlachcic pamiętał z niej tylko tyle, że „wziął w łeb butelką”. 3. Przemówienie drugiego szlachcica ukazującego szkodliwe skutki pijaństwa (utrata zdrowia, skrócenie życia, niemożliwość kierowania się nakazami rozumu i należytej dbałości o dobra materialne), a także korzyści wynikające z abstynencji (dobre samopoczucie fizyczne i psychiczne, możliwość kierowania się rozumem w każdej sytuacji i odpowiedniej dbałości o stan majątkowy). 4. Reakcja pierwszego szlachcica na to przemówienie (oświadczył, że idzie napić się wódki) jako sposób uwypuklenia przekonania autora, że pijaństwo wśród szlachty przekształciło się w nałóg nad, którym nie jest w stanie zapanować. „Żona modna”. 1. Nadanie satyrze obrazku obyczajowego prezentującego z ironią i kpiną modne wychowanie szlachcianek, a także sposób myślenia Sarmaty chciwego na wioski. 2. Relacja pana dotycząca historii jego małżeństwa z młodą szlachcianką począwszy od konkurów, poprzez intercyzę czyli umowę przedślubną, wyjazd nowo zaślubionej pary do wiejskich posiadłości pana młodego, radykalne zmiany w domu i ogrodzie jakich dokonała żona i ponowny powrót do miasta w obawie przed ruiną majątkową. 3. Wady szlachty, przede wszystkim modnych szlachcianek krytykowane i ośmieszone w tej satyrze: a) przecenianie dóbr materialnych (właśnie wzgląd na te dobra skłonił pana Piotra do małżeństwa z modną szlachcianką, wśród jej „talentów” jako najważniejsze wymienił to, że wniosła w posagu „cztery wsie dziedziczne”, które w dodatku sąsiadowały z jego majątkiem), b) bezkrytyczne naśladowanie wzorów mody obcej widoczne w postawie modnej szlachcianki (uważał, że w czasie choroby dobrą opiekę może jej zapewnić kobieta Francuska, na wzór francuski urządziła też ogród i dom męża, domagała się cudzoziemskich cukierników i pasztetników, otaczała się mnóstwem zbytkownych przedmiotów), c) stwarzanie pozorów poważnych zainteresowań dla zakamuflowania płycizny intelektualnej, modna szlachcianka zgromadziła duży zbiór biblioteczny, na widocznym miejscu ustawiła globus, ale czytała tylko powieści sentymentalne, d) życie ponad stan prowadzące z reguły do ruiny finansowej (młody kasztelanin przegrał w karty cały swój majątek, pan Piotr i jego żona ponieśli znaczne straty na skutek hulaszczego trybu życia, ale nie zrezygnowali z niego nawet po powrocie do miasta), e) upadek obyczajów widoczny w rozpatrywaniu przez rodzinę młodej szlachcianki możliwości rozwodu. Krytyczny obraz życia duchowieństwa klasztornego w „Monachomachi”. 1. „Monachomachia” jako jeden z trzech poematów heroikomicznych I. Krasickiego (został wydany po raz pierwszy bezimiennie w roku 1773): a) „Myszeida” – opis walk myszy i szczurów z kotami za panowania legendarnego króla Popiela, b) „Monachomachia” (z jęz. gr. oznacza wojnę mnichów) wydana mimo protestów autora, c) „Antymonachomachia”, w której Krasicki pod wpływem głosów oburzenia części opinii publicznej pozornie odwoływał zarzuty postawione mnichom w „Monachomachi” 2. Szczególna popularność poematów heroikomicznych w dobie oświecenia: jego tradycje sięgają V w. p.n.e., kiedy to w literaturze greckiej powstała „Batrachoniomachia”, przedstawiająca walkę żab z myszami, a mająca być w zamyśle autora parodią „Iliady” (parodia – naśladownictwo mające na celu ośmieszenie). 3. Przyczyny powstania „Monachomachi”: a) doskonała znajomość duchowieństwa klasztornego wynikające z duszpasterskich obowiązków autora (jako biskup warmiński wizytował podległe mu parafie i klasztory), b) oświeceniowy racjonalizm poety krytykującego i ośmieszającego wszelkie przejawy głupoty i ograniczoności umysłowej, c) przekonanie autora, że drogą krytyki i ośmieszenia może doprowadzić do wyeliminowania nie pozytywnych zjawisk w życiu współczesnego mu społeczeństwa. 4. Zawartość treściowa poznanych fragmentów „Monachomachi”: a) „Pieśń I” – opis spokojnego, beztroskiego bytowania mnichów w małym miasteczku, w którym było, aż dziewięć klasztorów skłóconych przez Jędzę Niezgody (odpowiednik mitycznej Eris); rzuciła ona na klasztor swoje żądła i spowodowała wytworzenie się w nim atmosfery niepokoju konsekwencja, której było wezwanie na dysputę naukową mieszkańców sąsiedniego klasztoru, b) „Pieśń V” - obraz bójki, w którą przeistoczyła się pseudonaukowa dysputa mnichów; jako oręża w tej walce mnisi używali sandałów, trepków i pasów, a zakończyła się ona wniesieniem czczonego w klasztorze olbrzymiego pucharu, c) „Pieśń ...

>>>Kup "matura cd" !!!<<<